Tahkim Yargılamasının Geleceği: Yapay Zekalı Hakemler

Bir yargılama seçeneği olarak tahkim son yıllarda bir hayli popüler hale gelmeye ve iş dünyası tarafından tanınmaya başladı. Şüphesiz, bunda teknolojik gelişmelerin tahkim uygulayıcıları tarafından çok iyi bir şekilde takip edilmesinin ve tahkim merkezleri tarafından yapılan iyileştirme çalışmalarının rolü çok yüksek. Hatta, son yıllarda gündemimizin büyük bir kısmını kaplayan Covid-19 Pandemisi’nin bile tahkimi dijitalleşmeye itecek pozitif bir etkisinin olduğundan söz edebiliriz. Tahkim, mahkemelere nazaran daha ucuz olması ve kısa sürede alanında uzman hakemler tarafından sonuçlandırılması nedenleriyle ön plana çıkmaktadır. Duruşmaların gizlilik içerisinde yürütülebilmesi ise tahkimin en çok tercih edilen nedenlerindendir. Sayılan tüm bu avantajlar, uyuşmazlık taraflarının tahkim uygulayıcılarından beklentilerini aynı ölçüde artırmaktadır. Artan beklentiler sonucunda tahkim uygulayıcıları tarafından; dosyaların oluşturulması ve düzenlenmesi, kaynak araştırmasının yapılması, belgelerin içerik yönünden analiz edilmesi gibi birçok konuda yapay zeka tabanlı kolaylaştırıcılardan destek alınmaya başlanmıştır. Peki alınan bu desteklerin yanı sıra tahkim yargılamasının yapay zekalı hakemler ile yürütülmesi mümkün müdür?

Tahkim yargılamasında yapay zekalı hakemlerin kullanılması durumunda yargılama masrafları ciddi oranda düşecek ve yargılama süreci hızlanacaktır. Birçok kişi tarafından yapay zekanın tamamen tarafsız ve bağımsız kararlar vereceği, böylece daha adil bir yargılamanın yapılacağı düşünülmektedir. Fakat bu yargılamanın zannedildiği kadar adil olup olmayacağı ise tartışma konusudur. Öncelikle yapay zeka, yalnızca kendisine verilen veri yığınıyla beslenir ve sağduyudan yoksundur. Bu nedenle, yapay zeka verileri işlerken tamamen kendine has ve bazen mantıksal bir yönü bulunmayan sınıflandırmalar yapabilmektedir. “Yapay zeka önyargısı” (AI Bias) olarak adlandırılan bu durum Amerika’ da geliştirilen “COMPAS” isimli yazılımda kendini göstermektedir. Yazılım basitçe, bir suçtan yargılanan sanıkların yeniden suç işleme eğilimini hesaplar. Amerika’ da aktif olarak kullanılan yazılım birçok eleştiri de almaktadır. Eleştiriler siyahi bireylerin yeniden suç işleme oranının olduğundan daha yüksek hesaplanmasında yoğunlaşmaktadır.

Tahkim yargılamasında taraflarca talep edilen veri gizliliği ile yapay zekanın ihtiyaç duyduğu veri miktarı da birbiri ile çelişmektedir. Yapay zekanın doğru işleyebilmesi için yeterli miktarda veri ile doyurulması gereklidir. Tahkim kararlarının sınırlı biçimde ve yargılamaya ilişkin detayların sansürlenerek paylaşılması, yapay zekanın erişmesi gereken veride eksikliğe yol açar. Bu bağlamda yapay zekanın günümüzde yargılamayı tek başına yürütmesi mümkün görünmemektedir.

Tahkim yargılamasında yapay zekalı hakem kullanılmasının önünde bazı engeller olmasına karşı, mahkeme yargılamalarında yapay zekalı hakim kullanımına ilişkin dünyada bazı ilham verici gelişmeler de mevcuttur. Örneğin, Amerika’da yüksek mahkeme kararlarının ne şekilde olacağına dair değerlendirme yapmak üzere geliştirilen yapay zeka %70,2 oranında doğruluk payıyla kararların onama veya bozma mı olacağını tahmin etmektedir. Yine Birleşik Krallık tarafından Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarını tahmin etmek üzere geliştirilen yapay zeka %79 oranında doğruluk payıyla çalışmaktadır. Çin’ de geliştirilen yapay zekalı yargıçlar ise 2017 yılından beri yüzlerce uyuşmazlığı online duruşmalar yaparak karara bağlamıştır.

Sonuç olarak, 21. yüzyılda yaşamın her alanında somutlaşan yapay zeka kullanımı, hukuk alanına da nüfuz etmeye başlamıştır. Tahkim yargılamasında dosyalama, hakem seçimi, kaynak taraması yapma gibi konularda başarı kazanan yapay zeka, akıllara yapay zekalı hakem kullanımının mümkün olup olmadığını getirmektedir. Günümüz teknolojisinde bu sorunun cevabı henüz olumlu değildir ancak teknolojinin ilerleme hızı düşünüldüğünde gelecekte yapay zekalı hakemleri duruşma salonlarında görmek bizleri şaşırtmayacaktır.

Av. Hatice Gözde Çağar