Legal Design Fikrini Sözleşmelere Uyarlamak

Son zamanlarda sıkça duymaya başladığımız hukukta tasarım(legal design) fikri, klasik hukuk pratiğiyle tasarımı bir araya getirerek hukuk sistemindeki faydalanıcıların hukuku daha iyi anlamasını, hukuk sistemini daha etkili ve verimli bir şekilde kullanabilmesini ve ortaya çıkması muhtemel uyuşmazlık sayısının azalmasını sağlamayı amaçlamaktadır. Burada faydalanıcılar olarak bahsedilen kişiler ise avukat, hâkim, savcı gibi hukuk sisteminin uygulayıcıları olabildiği gibi, hukuk öğrencileri ve toplumun her kesiminden her türlü kitleyi de kapsayacak şekilde genişletilebilir. Bu konseptin en basit tanımı bu şekilde olmakla birlikte bu yazıda, gerçek sözleşme örneklerinden ve sözleşmelerin tasarım yoluyla tarafımca geliştirilmiş halinden faydalanarak, sözleşme hazırlanması esnasında tasarımın nasıl kullanılabileceğini ve bu konseptin sözleşme tarafları ve hukuk sistemi açısından önemini inceleyeceğiz.

---

Hukuk sistemi içerisinde hukukta tasarım konseptinin en uygulanabilir olduğu alan hiç şüphesiz ki sözleşmeler hukukudur. Tarafların karşılıklı iradelerinin anlaşılır, açık ve sade bir şekilde ifade edilmesi ve sözleşme içeriğinin net olması ileride sözleşmenin yorumlanmasından kaynaklı uyuşmazlıkların yaşanmasına engel olacaktır. Bununla birlikte, taraflar arasında herhangi bir anlaşmazlık olması durumunda da, uyuşmazlığın çözümü usul ekonomisinin gerekliliklerine uygun olarak daha hızlı ve doğru bir şekilde tamamlanabilecektir.

Peki, hukukta devrim niteliğinde bir yaklaşım içerisinde olan bu tasarım fikrinin üzerine oturtulduğu temel yapı taşları nelerdir?

1- Kullanıcı Odaklı Olması

Bu konsept, kullanıcıyı merkezine almakta olup kullanıcının hukuki süreçlerdeki deneyimlerini anlamayı, kullanıcının ihtiyaçlarını belirlemeyi ve bu ihtiyaçlara çözümler üretmeyi amaçlamaktadır.

2- Herkesçe Anlaşılabilir Olması

Türk hukuk dili, çok eski bir geçmişe ve değişime kapalı bir yapıya sahip olmasından ötürü yabancı kelimeler, ifadeler ve uzun cümlelerle doludur. Hukukta tasarım düşüncesi ile daha sade bir dil hedeflenir ve anlaşılması güç ifadelerin açıklanarak metnin kolayca anlaşılması sağlanır. Burada anlatılan, hukuk dilinin değiştirilerek bağlamından kopuk bir şekilde kullanılması değil, hukuki ifadelerin açıklanarak, daha kısa cümlelerle ve net bir şekilde ele alınmasıdır.

3- Görselleştirme

Sözcükler bilgiyi karşı tarafa geçirmede her zaman görseller kadar cömert olmayabilir. Hukukta tasarım düşüncesi ile hukuki metinlerde yer alan görsel unsurlar; grafikler, ikonlar, fotoğraf ve resimler yolu ile zenginleştirilerek kullanıcıların anlık deneyimini güçlendirmek hedeflenir.

4- Test ve Geri Bildirim

Test ve geri bildirim, bu konseptin en önemli aşaması olup bu adım ile kullanıcı geri bildirimleri alınarak kullanıcıları tanımaya yönelik çalışılmakta ve tasarımlarda düzenlenmesi ve değiştirilmesi gereken kısımlar tespit edilmektedir.

Görsel, https://infograph.venngage.com web sitesi aracılığıyla oluşturulmuştur.

---

Sözleşmeler, taraflardan birinin bir borç üstlendiği, diğer tarafın da bir sorumluluk yüklendiği, iki veya daha fazla kişi tarafından kararlaştırılmış taahhütlerdir. Hukuka ve ahlaka aykırı olmamak şartıyla, bir sözleşmenin kurulması için karşılıklı irade beyanlarının doğru bir şekilde açıklanması yeterlidir. Sözleşme, tarafların doğru bir şekilde anlayacakları şekilde açık ve anlaşılır olduğu müddetçe, sözleşmenin yorumunda gerçek iradenin tespiti konusunda üçüncü bir kişinin müdahalesine ihtiyaç duyulmayacaktır. Öyle ki, anlaşılması güç sözleşme maddeleri, taraflardan birinin iradesini tam olarak yansıtamadığına ve bu da sözleşmenin geçersiz sayılabileceğine işarettir. İşte hukukta tasarım uygulaması sayesinde, sözleşmenin her iki tarafının da sözleşmeyi tam olarak anlayabileceği, sözleşmeyi tartışmalardan uzak, açık ve net hale getirmek amaçlanmaktadır.

Yargıtay 22. Hukuk Dairesi 2013/9516 E., 2014/9765 K.“İbra sözleşmesi yapılırken taraflardan birinin esaslı hataya düşmesi, diğer tarafın veya üçüncü şahsın hile ya da korkutmasıyla karşılaşması halinde ibra iradesine değer verilemez.”

Yargıtay 3. Hukuk Dairesi 2020/7761 E., 2021/142 K."İcap o kadar tam ve mükemmel olmalıdır ki, karşı taraf hiç bir tereddüde düşmeksizin kabul iradesini açıklayabilsin.”

Yargıtay 1. Hukuk Dairesi 2010/7711 E., 2010/12574 K."Bilindiği üzere; sözleşmenin konusu, niteliği ve ödenecek miktar gibi hususlarda dikkatsizliği veya bilgisizliği sonucu gerçek iradesine uymayan beyanda bulunmak suretiyle esaslı hataya düşen tarafın sözleşme ile bağlı sayılamayacağı kuşkusuzdur.”

Yukarıda verilen Yargıtay kararlarında da görüleceği üzere, sözleşmenin anlaşılırlığı sözleşmenin geçerliliğini etkileyen önemli bir faktördür. Peki sözleşmeler, tasarım yoluyla nasıl daha kullanıcı dostu hale getirilebilir?

---

Sözleşmenin türüne ve hedef kitlesine göre yapılacak tasarımlar çeşitlendirilebilmekle beraber genel bir çerçeve çizmek amacıyla, öncelikle, aşağıdaki maddeler üzerinde çalışılması tavsiye edilebilir.

Görsel, https://infograph.venngage.com web sitesi aracılığıyla oluşturulmuştur.

Yukarıda anlatılanları pratiğe dökmek amacıyla Türk Kanunlarına uygun olarak hazırlanmış iki gizlilik sözleşmesini ele alalım. Aşağıda görselleri yer alan sözleşmelerden 1 numaralı olan, madde numaralandırılması dışında hiçbir ayırt edici unsur bulunmadan hazırlanmış; 2 numaralı olan ise görsel unsurlar artırılarak, sözleşme düzeni daha okunaklı olacak şekilde değiştirilerek ve gerekli yerler vurgulanarak hazırlanmış bir sözleşme örneği içermektedir.

1. Görsel: İtü Çekirdek web sitesinden alınmıştır.

2. Görsel: https://infograph.venngage.com web sitesi aracılığıyla oluşturulmuştur.

Yine aşağıda yer alan genel kredi sözleşmesi 48 ana başlık ve onlarca alt başlıktan oluşmakta olup toplam 71 sayfadır. Bu tarz uzun maddeler ve açıklamalar içeren sözleşmelerin incelenmeyi kolaylaştıracak bazı yöntemlere ihtiyacı vardır. Özellikle bankalar tarafından hazırlanan sözleşmelerde düzeltilmesi gerekli birçok kısım mevcut olmakla birlikte, aşağıdaki örnekte gösterildiği şekilde, sözleşmenin ilk sayfasına eklenecek içindekiler ve konu özeti kısmı ile müşterinin sözleşmede aradığı noktaları daha kolay bulması sağlanabilecektir.

Görsel Pasha Bank web sitesinden alınmıştır.

Görsel, https://infograph.venngage.com web sitesi aracılığıyla oluşturulmuştur.

Yine aşağıda yer alan tip hizmet sözleşmesi, tarafların logolarını da içerecek şekilde yeniden düzenlenmiş olup, vurgulanmak istenen kelimeler kalınlaştırılarak ve yine sayfa kenarına anlaşılmayı kolaylaştıracak özet notlar eklenerek yeniden tasarlanmıştır.

Sözleşme metni TCDD’ nin websitesinden alınmıştır.

Görsel, https://infograph.venngage.com web sitesi aracılığıyla oluşturulmuştur.

Yukarıda verdiğim örnek sözleşmeler hukukta tasarım düşüncesinin anlaşılması için bir fikir oluşturma amacı taşımakta olup yalnızca bir hukukçu bakış açısını yansıtmaktadır. Dikkat çekmek isterim ki, diğer disiplinlerle bir arada çalışmak bu konseptin önemli bileşenlerinden biridir. Metnin sayfanın neresinde yer alacağına karar veren tasarımcılar, sözleşme kitlesinin davranışlarını raporlayan sosyologlar, metnin dijitalleştirilmesine yardımcı olacak bilişimciler, kullanıcı psikolojisini inceleyen psikologlar gibi farklı disiplinlerden uzmanlarla bir arada çalışmak bu konseptin işlerliğinin artmasına katkı sağlayacak ve böylece hukukun daha iyi anlaşıldığı, çatışma ortamının daha az yaşandığı, hak ve sorumluluk farkındalığının yüksek olduğu güvenli bir hukuk ortamı oluşturulabilecektir. Av. Hatice Gözde Çağar